Stress, burn-out klachten en medische prestatiecultuur

Als enorm enthousiaste eerstejaars student begon ik met de studie geneeskunde in 2014. Tijdens een van de eerste colleges gebruikte een arts de eerste 15 minuten van het praatje om zijn “4 kantjes lange CV” te presenteren met de volgende woorden: “Als je als geneeskundestudent of als latere arts wat wil bereiken, dan moet je nu al starten met CV-building.” 

Deze woorden zijn bij velen van ons geneeskundestudenten nog lang blijven hangen. Na een half jaar, na ‘gemakkelijk’ alle vakken te hebben gehaald, ben ik enthousiast gaan solliciteren voor de vele opties qua baantjes en commissies die er waren tijdens de bachelor. Van leuke commissies tot onderwijs geven, van een bestuursjaar tot extra cursussen… ik deed het allemaal. In mijn derde studiejaar deed ik ook nog eens al deze eerder genoemde extracurriculaire activiteiten tegelijk in 1 jaar….. naast mijn studie! Nu ik terugkijk, kan ik me ook niet meer voorstellen hoe ik dit überhaupt heb volgehouden. Hoe leuk en leerzaam het jaar ook was, ik merkte aan het einde dat ik letterlijk “op begon te raken”.

Van drukte naar ontspanning

Vlak na mijn bestuurswissel in mijn derde bachelorjaar had ik ineens zeeën van tijd. Ik moest echter nog wel twee vakken plus een eindtoets halen. Ik kon mij, ondanks al deze plotse vrije tijd, niet tot studeren zetten. Overdag sliep ik bijna de hele dag en ‘s nachts deed ik geen oog dicht. Ik merkte dat mijn vrolijkheid en enthousiasme steeds minder werden.

Uiteindelijk is het mij gelukt om mezelf te herpakken en de motivatie te vinden om mijn laatste vakken te halen. Dit heb ik gedaan door mezelf te motiveren om weer colleges bij te wonen en mij actiever op te stellen. Het zien van mijn studievrienden en familie hebben hier ook bij geholpen. Toen het jaar voorbij was, heb ik een heel lange pauze genomen en ben ik 4 maanden op reis geweest. Hierna heb ik ook een 10-daagse stilte cursus (een soort mindfulness) gevolgd. Dit alles heeft mij heel erg geholpen met het vinden van de rust in mezelf en het herstellen van de drukte en stress die het afgelopen studiejaar mij hebben gebracht. 

Terugkijkend was ik misschien wel tegen een burn-out aan het lopen. Ik ben bang dat veel studenten hiermee te maken krijgen en het vaak niet eens doorhebben. Dit heb ik in mijn omgeving ook meegemaakt met veel vrienden, die zijn gestopt met de opleiding door psychosociale redenen. Uit een onderzoek van ‘de Geneeskundestudent’ blijkt dat 13 procent van de bachelorstudenten en 17 procent van de coassistenten wel eens last heeft van burn-out verschijnselen. Toen ik dit las, schrok ik hier wel van. Laat dat even goed bezinken… dat is ongeveer 1 op de 8 bachelorstudenten en 1 op de 6 coassistenten!

Waar zouden deze hoge burn-out cijfers vandaan komen? 

Hoe kan dit? Het eerste waar ik persoonlijk aan dacht, was aan de mentaliteit van geneeskundestudenten. Geneeskundestudenten zijn vaak resultaatgericht, ambitieus en ook perfectionistisch en consciëntieus. Met deze karaktereigenschappen is de drempel lager om je grenzen op te zoeken, zodat een taak zo goed mogelijk wordt uitgevoerd. Daarbij komt nog kijken dat veel geneeskundestudenten de drang hebben om te presteren en, laten we eerlijk wezen, opgeven doen we niet snel. Daarnaast vergelijken geneeskundestudenten zich vaak met anderen. Neem nou de uitspraak die ik al zo vaak heb gehoord:  ‘Als iemand anders al deze dingen kan doen, dan moet ik dat ook kunnen.’ Juist dat vergelijken met elkaar werkt stress in de hand. 

Naast geneeskundestudenten speelt ook het opleidingssysteem hier een rol in. Al op de middelbare school wordt gemikt op hoge cijfers, om op die manier een plekje in de opleiding te bemachtigen. Dat vervolgt zich dan in de geneeskundeopleiding, waar dus zoals eerder genoemd zelfs in praatjes van artsen wordt benadrukt hoe belangrijk CV-building is. Door al vroeg in de opleiding studenten te stimuleren om aan extra-curriculaire activiteiten (zoals commissies, onderwijs en besturen) deel te nemen, komt er een soort druk op de studenten te staan om te presteren en om aan het zogenoemde ‘CV-building’ mee te doen. Enkele studenten die dit doen, worden dan ook in de spotlight gezet. Dit allemaal draagt bij aan de competitiviteit tussen geneeskundestudenten, welke op zijn beurt weer kan leiden tot het opzoeken van eigen grenzen door al die activiteiten. Dit kan uiteindelijk leiden tot burn-out klachten. 

Nadat bekend was geworden dat er een hoog burn-out percentage heerst onder geneeskundestudenten en artsen zijn opleidingen actiever in het tijdig signaleren van burn-out verschijnselen. Echter verwacht ik dat er aan de mentaliteit van de studenten en de prestatiedruk en -cultuur niets is veranderd. Ik denk ook dat de opleidingen hier meer op kunnen inspelen, vooral ter preventie van een burn-out.

Wat kan je zelf doen tegen een burn-out?

Studenten, die daadwerkelijk last krijgen van burn-out verschijnselen, vinden het moeilijk om dit ergens aan te kaarten. Misschien is dit omdat ze niet weten waar ze terecht kunnen of wellicht ook omdat ze zich schamen. Het lijkt ook bijna alsof er een stigma hangt rondom spannings- en burn-out klachten. Daarom is het belangrijk dat we met elkaar blijven praten over zulke onderwerpen en dat dit al vroeg in de opleiding bespreekbaar wordt gemaakt. 

Als je zelf burn-out verschijnselen opmerkt, dan is de eerste stap om erover te praten met een vriend of familielid. Daarna, wanneer je je er prettig bij voelt, kan je contact opnemen met iemand van de opleiding (denk aan studiebegeleiders). Soms valt het juist iemand in je omgeving op. Dus luister vooral ook als zij zeggen dat je er vermoeid uitziet en/of dat je je anders bent gaan gedragen.

De tweede stap is om ook echt rust voor jezelf te pakken. Wat ik zelf heel fijn vond, is dat ik er even tussenuit kon (in de vorm van reizen) nadat ik mijn bachelor had afgerond. Ik kan het iedereen ook zeker aanraden. Natuurlijk is dat niet voor iedereen mogelijk (vooral tijdens deze COVID-19 periode) en daarom heb ik nog een andere tip. Ik ben nu namelijk een aantal jaren verder en ik heb in deze periode een andere methode gevonden ten behoeve van mijn mental health, namelijk: een wekelijks ‘ik-dagje’, een dag of avond die ik vrij houd in de week en besteed aan mezelf. Denk bijvoorbeeld aan wandelen, sporten, film kijken of boeken lezen. Als je er energie uithaalt door met vrienden af te spreken, dan kan je dit ook op je ‘ik-dagje’ inplannen.

Sommige studenten vinden het fijn om te mediteren of bijvoorbeeld een cursus mindfulness (welke door veel universiteiten wordt aangeboden!) te volgen. Dit zijn ook goede manieren om rust te vinden in jezelf. Blijf daarom ook vooral doorgaan met hobby’s en vrienden zien naast de opleiding! Juist die ontspanning zoeken, is zo extreem belangrijk.

Tot slot

Met dit artikel hoop ik meer inzicht te creëren in het voorkomen én vóórkomen van een burn-out bij geneeskundestudenten. Daarnaast wil ik het onderwerp “burn out” meer bespreekbaar maken en het effect van de prestatiedruk en -cultuur en CV-building exploreren. Dit artikel suggereert niet dat je als geneeskundestudent niets aan extra-curriculaire activiteiten moet doen. Ga vooral activiteiten doen die bij je passen en waar je passie voor hebt! Anders is het niet vol te houden. Ga vooral je horizon verbreden, ervaringen opdoen en nieuwe dingen uitproberen. Maak het jezelf alleen niet te moeilijk, geef het aan als het te zwaar wordt en let actief op burn-out verschijnselen, ook bij je medestudenten. Voorkom het moment dat je echt een burn-out hebt en je jezelf niet meer kan herpakken. En het belangrijkste: houd het bespreekbaar!

Voor het lezen van meer artikelen over de bachelor en master tijdens de opleiding, klik hier en hier.