Diversiteit en inclusiviteit: discriminatie op de werkvloer

‘Als je later in Suriname gaat werken, dan moet je toch ook een katheter kunnen plaatsen?’

Dit is wat er tijdens een van de coschappen, anno 2021, tegen mij werd gezegd. Discriminatie is een onderwerp dat in de media, maar ook tijdens de studie geneeskunde, onder de aandacht gebracht wordt, met name rondom de Black Lives Matter movement. Sommige studenten vinden het zelfs een ‘te vaak besproken onderwerp”. Echter lijken veel mensen zich niet te beseffen hoe vaak discriminatie, zoals discriminatie op de werkvloer, voorkomt en wat voor gevoelens van pijn en onrecht het kan veroorzaken. Zouden we juist niet meer onderwijs moeten hebben, ofwel het huidige onderwijs meer toereikend maken, over dit onderwerp? Discriminatie is namelijk zo’n breed begrip, want het bevat het discrimineren op basis van o.a. leeftijd, geslacht, seksuele oriëntatie, etniciteit en uiterlijk. Dit artikel heeft dan ook als doel om meer bewustheid te creëren over discriminatie tijdens en na de opleiding geneeskunde.

Discriminatie bij geneeskundestudenten op basis van een andere etnische achtergrond

Twee ervaringen van coassistenten rondom discriminatie op de werkvloer

Ervaring van een coassistent (auteur)

Ik wil jullie graag meenemen in één van de ervaringen die ik heb gehad tijdens mijn studie. Tijdens een van de coschappen wilde ik een uroloog in consult vragen om een katheter in te brengen bij een patiënt bij wie meerdere pogingen tot inbrengen waren mislukt. In mijn ogen een hele normale consultvraag, iets wat op de afdeling waar ik mijn coschap liep veel vaker voorkwam. Echter na het noemen van mijn naam en de reden van het consult kreeg ik de wind van voren. Niet alleen werd de specialist woedend dat ik belde, hij eindigde zijn monoloog met: ‘’Als je later in Suriname gaat werken, dan moet je toch ook een katheter kunnen plaatsen?’. Dit laatste overrompelde mij. Het eerste wat in mij opkwam was: ‘Huh, waar slaat deze opmerking nou op?! Niets uit mijn 30 seconden introductie, behalve mijn naam en mijn notitie in het dossier, had mij kunnen herleiden naar Suriname.’ Niet wetende wat ik moest zeggen, heb ik er niet op gereageerd en uiteindelijk weten te regelen dat de katheter toch door de afdeling urologie geplaatst werd. 

Achteraf zat het me niet lekker. Ik had de situatie meteen besproken met een van de arts-assistenten en met mijn supervisor. Ook heb ik met vrienden erover gesproken, omdat ik juist dacht dat ík aan het overdrijven was. Uiteindelijk heb ik contact gezocht met een onderwijs contactpersoon en een vertrouwenspersoon van het ziekenhuis. Zij namen dit gesprek heel serieus en hebben dit verder opgepakt.

Ervaring van een coassistent (anoniem)

Graag neem ik jullie ook mee in een ervaring van een coassistent, die graag anoniem wil blijven, over discriminatie op de werkvloer:

Wat van belang is om te weten is dat ik Moslim ben, maar geen hoofddoek draag. Niet iedereen is er dus meteen van bewust dat ik Moslim ben. Tijdens een van mijn coschappen lag er gedurende een langere periode een Arabische patiënte opgenomen die veel pijnklachten had. De verpleegkundigen stoorden zich aan haar gedrag en deelden hun klachten over deze patiënte met elkaar. Het is natuurlijk helemaal geen probleem om frustraties te delen, als het maar op een nette manier gebeurt. Op een gegeven moment noemde één van de verpleegkundigen: “‘Weet je wat we zouden moeten doen? We moeten even een varken daar naar binnen sturen! Dan gaat ze wel weg!!” “Hoe handig! Dan kunnen we dat varken ook meteen naar kamer 8 sturen! Dan is meteen alle ellende hier weg.” In kamer 8 lag er een Turkse patiënt. Ik stond zo versteld van deze opmerkingen en dat nota bene iedereen, inclusief de supervisor en de coschap coördinator, in de kamer mee lachte, dat ik er op dat moment niets over heb gezegd. Wat kon ik er überhaupt van zeggen? Zij wisten natuurlijk niet dat ik Moslim ben, anders hadden zij die opmerkingen wellicht niet gemaakt. Op dat moment besefte ik mij wat voor grensoverschrijdende dingen gezegd kunnen worden over anderen en hun etnische achtergrond als (zij denken dat) de desbetreffende personen niet aanwezig zijn.

Achteraf heb ik er wel spijt van dat ik hier niets over heb gemeld. Echter denk ik niet dat ik mij veilig zou hebben gevoeld bij de supervisor van mijn coschap en de coschap coördinator. Tot op heden zijn er momenten dat ik aan de situatie terugdenk en wat ik eventueel wel had kunnen doen op dat moment.

Wat kan je doen als je in een situatie terechtkomt waar het discriminatie betreft?

Naar aanleiding van bovenstaande ervaringen en andere ervaringen die ons ter ore zijn gekomen, hebben wij geprobeerd aan aantal tips op te stellen voor wat je zou kunnen doen als je in een situatie terecht komt waar het discriminatie betreft, al dan niet tegenover jou. Deze tips kunnen uiteraard ook buiten de opleiding geneeskunde gebruikt worden.

• Soms kunnen acties of woorden heel duidelijk als discriminatie overkomen, maar soms kan het ook voorkomen dat deze persoon niet beseft dat het een opmerking is van discriminerende aard en gewoon doorgaat met datgene waar die mee bezig was. Laat als eerste bezinken wat er gezegd is en het is niet erg als je er emotioneel van wordt. Het belangrijkste is dat jij je realiseert hoe je je erover voelt.

• Als je besluit om de persoon erop aan te spreken:
  • Bedenk voor jezelf of dit het juiste moment is om deze persoon erop te attenderen dat jij je oncomfortabel voelt met de opmerking die gemaakt is. 
  • Denk eerst na over wat je wil bereiken met je reactie en hoe je dat het beste zou kunnen doen. Bijvoorbeeld op een manier waarbij je deze persoon niet aanvalt, maar het juist zo dicht mogelijk bij jezelf houdt, zoals we ook hebben geleerd tijdens de communicatie practica. Dit kan eventueel volgens het 4 G’s model of de ik-boodschap. Als voorbeeld: “bij deze opmerking voel ik mij niet prettig, zou u dit in het vervolg niet meer willen zeggen?“
  • Soms helpt het om de opmerking te herhalen en wellicht realiseert de persoon die het gezegd heeft dat het discriminatie betreft.
  • Laat je ook vooral niets verwijten over dat je bijvoorbeeld te gevoelig bent of je aanstelt!

• Maak het bespreekbaar! Dit kan op meerdere manieren:
  • Vaak helpt het om de situatie die je hebt meegemaakt te bespreken met directe begeleiders, arts-assistenten of supervisoren. Zij zijn dan op de hoogte dat er iets heeft voorgedaan en kunnen jou hierin wellicht steunen of adviseren. Het is wel goed om je te bedenken of de persoon bij wie je dit wil melden wel de juiste persoon is hiervoor en of deze jou steun en een luisterend oor gaat bieden.
  • Het helpt ook om de situatie te bespreken met je vrienden of mede coassistenten. Het bespreken zelf zorgt vaak al dat de emoties of sterke gevoelens worden verlicht. Soms zorgt het er ook voor dat je de situatie vanuit verschillende perspectieven kan bekijken. Eventueel kan degene, met wie je het besproken hebt, je bijstaan als je actie wil ondernemen.
  • Ziekenhuizen en instellingen hebben ook vaak onderwijs contactpersonen bij wie je zo een situatie ter attentie kan brengen. 
  • Daarnaast zijn er in ziekenhuizen of instellingen vaak vertrouwenspersonen voor medewerkers bij wie je terecht kan in grensoverschrijdende situaties. Hier is helaas niet elke student van op de hoogte, maar als je er actief naar vraagt, dan kan het personeel in het ziekenhuis of het leerhuis je in contact brengen met deze vertrouwenspersonen. Vaak zijn de gegevens ook te vinden op de interne website van de instelling.
  • Bij de opleiding geneeskunde zijn er vaak studieadviseurs aanwezig, bij wie je terecht kan met deze situaties. In de coschap evaluaties zijn er tevens onderdelen waarin je grensoverschrijdend gedrag zou kunnen noteren. Alle instellingen nemen deze situaties heel erg serieus en ondernemen daar actie op. 
    

Conclusie

We hopen dat dit artikel je iets meer inzicht gegeven in het voorkomen van discriminatie binnen de gezondheidszorg en op de werkvloer. Hiërarchie kan hierbij (o.a. tijdens de coschappen) een grote rol spelen, maar dat moet men er niet van weerhouden om het bespreekbaar te maken. Ook al ben je op dat moment misschien niet in staat om iets te doen: er zijn verschillende manieren waarop je de situatie alsnog onder de aandacht kan brengen. Maak het dus vooral bespreekbaar!